طرح جهش تولید در دیمزار
طرح جهش تولید به عنوان یک طرح ملی برای افزایش تولید وغلات در ایران راه اندازی شد. همچنین ناظر و کارفرما این طرح شرکت توسعه گری پردیس است و وظیفه طراحی، پشتیبانی و توسعه سامانه دیمزار را بر عهده شرکت تلاشگران سرو پایدار(سروبان) میباشد . کشاورزی یکی از فعالیت‌های حیاتی و استراتژیک در جوامع بشری است که نقش مهمی در تامین غذا، فقرزدایی، رفاه و توسعه پایدار دارد. با توجه به رشد جمعیت و نیاز به تولید بیشتر مواد غذایی، بهبود عملکرد کشاورزی به عنوان یک الزام و چالش بزرگ شناخته شده است.
این طرح از سال ۱۳۹۹ با هدف تامین امنیت غذایی، صرفه‌جویی ارزی، تنوع در کشت و افزایش عملکرد در هر هکتار شروع شده است. ما با استفاده از داده‌های ثبت شده در سامانه دیم زار و منابع دیگر، روند پیشرفت، چالش‌ها و فرصت‌های این طرح را تحلیل می‌کنیم. نتایج نشان می‌دهد که این طرح باعث افزایش قابل توجه سطح کشت، برداشت و خریداری گندم و سایر غلات در کشور شده است. همچنین، این طرح با استفاده از دانش فنی، حمایت مالی و نظارت مستمر، بهبود کیفیت و کارآمدی بذور، خاک و آب را به همراه داشته است. با این حال، این طرح همچنان با چالش‌هایی همچون کمبود منابع آبی، تغییرات آب و هوایی، بروز بیماریها و آفات و نبود بازار مناسب برای فروش محصولات روبرو است. ما پیشنهاداتی برای رفع این چالش‌ها و بهبود عملکرد این طرح در آینده ارائه می‌دهیم.
کشاورزی یکی از فعالیت‌های حیاتی و استراتژیک در جوامع بشری است که نقش مهمی در تامین غذا، فقرزدایی، رفاه و توسعه پایدار دارد. با توجه به رشد جمعیت و نیاز به تولید بیشتر مواد غذایی، بهبود عملکرد کشاورزی به عنوان یک الزام و چالش بزرگ شناخته شده است. در کشور ایران، کشاورزی ۹ درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP)، ۲۳ درصد از اشتغال و ۲۰ درصد از صادرات غیرنفتی را تشکیل می‌دهد. گندم به عنوان یکی از محصولات اصلی و استراتژیک کشاورزی در ایران، حدود ۶۰ درصد نیاز غذایی جمعیت را برطرف میکند. با این حال، تولید گندم در ایران با محدودیت‌های زیادی همچون کمبود منابع آبی، تغییرات آب و هوایی، کاهش سطح زیرکشت، کمبود بذرهای با کیفیت و عملکرد پایین در هر هکتار مواجه است.
برای رفع این مشکلات و افزایش تولید گندم و سایر غلات در کشور، ستاد اجرایی فرمان امام (ره) و وزارت جهاد کشاورزی در سال ۱۳۹۹ یک طرح ملی با نام طرح جهش تولید در دیمزارها را آغاز کردند. این طرح با هدف استفاده بهینه از اراضی دیم (بدون آبیاری) کشور برای کشت گندم و سایر غلات، تامین امنیت غذایی، صرفه‌جویی ارزی، تنوع در کشت و افزایش عملکرد در هر هکتار شروع شده است. در سال گذشته، ۳۲ هزار هکتار از زمین‌های دیم استان تحت پوشش این طرح قرار گرفتند و استان چهارمحال و بختیاری که برای نخستین بار در این طرح شرکت کرده بود، بهترین نتایج را در کشور کسب کرد.
در این جلسه که با ویدئوکنفرانس در تمام شهرستان‌ها برگزار شد، عملکرد و فعالیت کارشناسان شهرستانی در طرح جهش تولید در دیمزارها مورد بررسی قرار گرفت. در سال گذشته، ۳۲ هزار هکتار از زمین‌های دیم استان تحت پوشش این طرح قرار گرفتند و استان چهارمحال و بختیاری که برای نخستین بار در این طرح شرکت کرده بود، بهترین نتایج را در کشور کسب کرد.کارشناسان در همه مراحل کاشت، داشت و برداشت در کنار کشاورزان حضور داشتند، آموزش‌های مناسب و به موقع را انجام دادند، از بذرها و کودهای بهبود یافته استفاده کردند، تجهیزات کشاورزی را در شهرستان‌ها تأمین کردند و… که عامل عملکرد خوب استان شد. در سال جاری هم ۳۰ هزار هکتار به زمین‌های تحت پوشش طرح افزوده شده‌اند.
عوامل کاهش تولید دیم در کشور
به نظر می‌رسد که چندین عامل مختلف در کاهش تولید در دیمزارهای ایران نقش داشته‌اند. برخی از این عوامل عبارتند از:
- تغییرات آب و هوایی و گرمایش جهانی که باعث کاهش بارش‌ها، افزایش دما و کوتاه شدن فصل رشد گندم شده‌اند.
- کمبود منابع آبی و عدم تخصیص آب کافی برای تبدیل اراضی دیم به آبی.
- محدودیت‌های مالکیت منابع طبیعی، ضعف زیرساخت‌های دسترسی و سایر دلایل اجتماعی و اقتصادی که باعث فعال نشدن بخش قابل توجهی از اراضی مستعد برای دیم شده‌اند.
- کمبود بذور با کیفیت، عدم رعایت تناوب زراعی، عدم استفاده از کشت مستقیم و حفاظتی، عدم پوشش گیاهی و نگهداری بقایای محصولات در سطح خاک.
- بروز بیماریها و آفات، نبود بازار مناسب برای فروش محصولات، عدم حمایت مالی و بیمه‌ای از کشاورزان دیم‌کار
مزایای پروژه طرح جهش تولید
پروژه طرح جهش تولید با استفاده از منابع آبی جاری و نزولات جوی، اراضی دیم (بدون آبیاری) را به محصولات مفید و با عملکرد بالا تبدیل میکند.
پروژه دیمزار به کاهش فقر و رفع نبود غذا در ایران کمک میکند به چند دلیل:
- این پروژه باعث افزایش درآمد کشاورزان دیم‌کار می‌شود که بخش قابل توجهی از جمعیت روستایی را تشکیل می‌دهند.
- این پروژه باعث کاهش وابستگی به واردات گندم و سایر غلات می‌شود که بخش عمده‌ای از نظام غذایی کشور را تأمین می‌کنند.
- این پروژه باعث تنوع در کشت و تولید محصولات دیگر مانند حبوبات، دانه‌های روغنی، گلرنگ و گیاهان دارویی می‌شود که خود به خود منجر به بهبود سلامت، تغذیه و رفاه جامعه می‌شود.
برای ورود به سامانه دیم زار کلیک کنید
سامانه دیم زار
«جهش تولید در دیمزارها» طرح دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین
طرح جهش تولید در دیم زارها یک برنامه دو منظوره است که هم به اشتغال و بهبود معیشت روستاییان و هم به تقویت اقتصاد مقاومتی و حفظ و ارتقای امنیت غذایی جامعه کمک میکند . در این طرح، از اراضی دیم روستاها برای کشت محصولات مهم و استراتژیک مانند گندم و جو، دانه های روغنی، حبوبات و گیاهان دارویی به منظور کمک به تامین امنیت غذایی استفاده می شود .طرح جهش تولید دردیمزار ها بر اساس دانش فنی مبتنی بر پژوهش در موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور به مرکزیت مراغه تدوین شده است و با همکاری ستاد اجرایی فرمان امام خمینی (ره) و وزارت جهاد کشاورزی در سال ۱۳۹۹ آغاز شده است .
این طرح به افزایش عملکرد در واحد سطح و بهره وری در اراضی دیم و امنیت غذایی کشور کمک میکند .طرح جهش تولید در دیمزارها از حمایت های مختلف ستاد اجرایی فرمان امام خمینی (ره) و وزارت جهاد کشاورزی نظیر آموزش های رایگان، تسهیلات قرض الحسنه، یارانه بیمه محصول و تامین نهادهای کود، سم، بذر و ماشین آلات بهره مند می شود . این طرح نه تنها جلوه ای از یک کار جهادی دانش بنیان به شمار می رود، بلکه اشتغال زا و امنیت آفرین است . همچنین ناظر و کارفرما این طرح شرکت توسعه گری پردیس می باشد و طراحی، پشتیبانی و توسعه سامانه دیمزار را بر عهده شرکت تلاشگران سرو پایدار(سروبان) میباشد.
موارد فنی طرح جهش تولید در دیمزارها
در حال حاضر متوسط تولید گندم دیم در کشور ۱۱۰۰ کيلوگرم در هكتار است و با پياده‌سازي طرح جهش توليد، تولید گندم ديم به 1450 كيلوگرم در هكتار رسید. هدفگذاري و برآوردي مي شود. طرح جهش تولید در دیمزارها برای گندم و نخود فقط به افزایش بهره‌وری در واحد سطح می‌پردازد و سطح زیرکشت فعلی این دو محصول با پیاده‌سازی آن به ترتیب چهار میلیون و ۱۰ هزار هکتار و ۵۵۰ هزار هکتار تغییر نخواهد کرد.
علاوه بر این، سطح زیر کشت فعلی جو ۹۵۰ هزار هکتار است که در سال پنجم طرح از محل اراضی آیش کشور به ۵۰۰ هزار هکتار افزوده خواهد شد و متوسط تولید نیز از ۱۱۰۰ کیلوگرم در هکتار در حال حاضر به ۱۴۵۰ کیلوگرم در هکتار رسید. «خشنود علیزاده» رئیس موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور عامل فرسایش خاک و گسترش آفت‌ها را سهم بالای غلات در کشت دیم کشور معرفی و تصریح میکند: سهم فعلی کشت غلات در اراضی دیم کشور ۷۰ درصد است و این رقم در سال پنجم طرح جهش تولید به ۶۰ درصد کاهش خواهد یافت.
«علیزاده» می‌گوید: کاهش سهم غلات در کشت دیم زمانبر است زیرا از یک سو کشاورزان عادت به کشت آن دارند و به کشت جایگزین نیاز پیدا می‌کنند و از سوی دیگر کشت غلات به عنوان محصول استراتژیک در شرایط اقتصادی فعلی از اهمیت خاص برخوردار است. دانه‌های روغنی نیز هم در سطح زیرکشت و هم در بهره‌وری در طرح جهش تولید در دیمزارها مورد توجه قرار گرفته‌اند به نحوی که سطح کشت کلزا در اقلیم گرم و گلرنگ در اقلیم معتدل سرد با پایان طرح به ۹۵۰ هزار هکتار خواهد رسید.
بخش ستادي موسسة تحقيقات كشاورزي ديم كشور در مراغة و معاونة آن در كرمانشاة قرار دارد؛ اين موسسة پنج ايستگاه اصلي در مناطق مختلف كشور دارد كه نمايندة آن اقليم به شمار مي‌رود. ایستگاه تحقیقاتی «مراغه» نماینده اقلیم سرد، ایستگاه «قاملو» در کردستان نماینده اقلیم بسیار سرد، ایستگاه «سرارود» در کرمانشاه نماینده اقلیم معتدل سرد، ایستگاه گچساران در کهکیلویه و بویراحمد نماینده اقلیم گرمسیری و ایستگاه «شیروان» در خراسان شمالی نماینده اقلیم معتدل سرد و خشک است.
صرفه‌جوی منابع آب کشور در طرح جهش تولید
این پروژه با استفاده از روش‌های مختلف به عملکرد بالاتر و صرفه‌جویانۀ منابع آب کمک میکند. برخی از این روش‌ها عبارتند از:
- کشت مستقیم با حداقل خاک‌ورزی که باعث کاهش فرسایش خاک و ذخیره‌سازی آب می‌شود.
- تغییر تاریخ‌های کشت محصولات از بهار به پاییز و در صورت محدودیت سرما کشت انتظاری که باعث بهره‌برداری بهینه از نزولات جوی و کوتاه شدن فصل رشد گندم می‌شود.
- تناوب زراعی با کشت گیاهان علوفه‌ای، دانه‌های روغنی و حبوبات که باعث بهبود حاصلخیزی خاک، تنوع در تولید و کاهش بروز بیماریها و آفات می‌شود.
- حفظ بخشی از بقایا (حداقل ۳۰ درصد سطح اراضی) و پوشش گیاهی در اراضی دیم که باعث حفاظت از خاک و آب و جلوگیری از تبخیر آب می‌شود.
- حمایت مالی و بیمه‌ای از کشاورزان دیم‌کار که باعث تسهیل در دسترسی به بذور، کود، سم و تجهیزات مورد نظر و کاهش ریسک برای آن‌ها می‌شود.
محصولات دیم بدون آبیاری
دیم زارهای ایران شامل انواع محصولات زراعی هستند که بدون آبیاری و با استفاده از نزولات جوی رشد می‌کنند. برخی از محصولات دیم عبارتند از:
- گندم: گندم یکی از محصولات تشکیل‌دهنده قوت‌غالب در ایران است که در سال ۱۴۰۰، حدود ۱۲ میلیون تن تولید شده است. برای کشت گندم دیم، رقم‌های مختلفی وجود دارند که مناسب برای اقلیم‌های سرد، معتدل و گرم هستند.
- جو: جو یکی از محصولات خوراک دام و طیور در ایران است که در سال ۱۴۰۰، حدود ۳٫۵ میلیون تن تولید شده است. برای کشت جو دیم، رقم‌های مختلفی وجود دارند که مناسب برای اقلیم‌های سرد، معتدل و گرم هستند.
- نخود: نخود یکی از محصولات حبوبات در ایران است که در سال ۱۴۰۰، حدود ۷۰۰ هزار تن تولید شده است. برای کشت نخود دیم، رقم‌های مختلفی وجود دارند که مناسب برای کشت پاییزه در اقلیم‌های سرد و معتدل هستند.
- عدس: عدس یکی از محصولات حبوبات در ایران است که در سال ۱۴۰۰، حدود ۲۵۰ هزار تن تولید شده است. برای کشت عدس دیم، رقم‌های مختلفی وجود دارند که مناسب برای کشت پاییزه در اقلیم‌های سرد و معتدل هستند.
- گلرنگ: گلرنگ یکی از محصولات دانه‌های روغنی در ایران است که در سال ۱۴۰۰، حدود ۲۵ هزار تن تولید شده است. برای کشت گلرنگ دیم، رقم‌های مختلفی وجود دارند که مناسب برای کشت پاییزه در اقلیم‌های سرد و معتدل هستند.
- گياهان دارويي: گياهان دارويي شامل انواع گياهاني هستند كه خواص درماني و صنعتي دارند. در سال 1400، حدود 2000 هكتار از زيركشت ديمزارهاي همدان به كشت گياهان دارويي اختصاص يافته است. برخي از گياهان دارويي ديم عبارتند از: بالنگوي شهري، آويشن، زيره سبز، آنغوزه، نعناع و غيره.
به طور کلی محصولات کاشت دیم به چند دسته تقسیم می گردد؟
- غلات
- علوفه
- حبوبات
- دانه های روغنی
- گیاهان داروئی
برای ورود به سامانه دیم زار کلیک کنید
سامانه دیم زار
غلات در تولیدات دیم
غلات منبع انرژی برای انسان هستند. در کشورهای در حال توسعه، این دسته مواد تمام رژیم غذایی را در بر می‌گیرند. غلات حاوی کربوهیدرات، پروتئین، چربی، مواد معدنی و انواع ویتامین هستند که البته ضمن مراحل مختلف نگهداری و تهیه، ممکن است بخشی از مواد مغذی مذکور از بین برود. غلات شامل گندم، جو، ذرت، برنج و غیره هستند که از مهم‌ترین محصولات زراعی دیم در کشور محسوب میشوند. دیم به کشت محصولات زراعی بدون آبیاری گفته می‌شود که بر اساس نزولات جوی و ذخیره آب خاک انجام می‌شود.
طرح جهش تولید در دیم زارها یک برنامه دو منظوره است که هم به اشتغال و بهبود معیشت روستاییان و هم به تقویت اقتصاد مقاومتی و حفظ و ارتقای امنیت غذایی جامعه کمک میکند. در این طرح، از اراضی دیم روستاها برای کشت محصولات مهم و استراتژیک مانند گندم و جو، دانه های روغنی، حبوبات و گیاهان دارویی به منظور کمک به تامین امنیت غذایی استفاده می شود.موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور به مرکزیت مراغه در ۲۱ استان دیم خیز کشور فعالیت تحقیقاتی دارد و ارقام سازگار وپرمحصول جدید معرفی میکند. این موسسه در سال ۱۴۰۱، ۵ هزار و ۲۰۰ کیلوگرم بذر پرورشی ارقام جدید غلات دیم در کشور تولید کرده است.
دانه های روغنی در تولیدات دیم
دانه‌های روغنی، محصولات زراعی هستند که از دانه آن‌ها روغن استخراج می‌شود. این روغن‌ها برای تغذیه انسان، خوراک دام و صنایع مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند. بقایای محصول بعد از روغن‌کشی نیز به‌عنوان منبع پروتئین و کود آلی قابل استفاده هستند. دانه‌های روغنی در تولیدات دیم اهمیت زیادی دارند چون:
- باعث کاهش وابستگی به واردات روغن و دانه‌های روغنی میشوند که سالانه هزینه بالایی برای کشور دارد.
- باعث افزایش تولید غلات و تامین امنیت غذایی در کشور میشوند.
- باعث بهبود حاصلخیزی خاک، تنوع در تولید و کاهش بروز بیماریها و آفات میشوند.
- باعث افزایش درآمد، رفاه و توسعه پایدار کشاورزان دیم‌کار میشوند.
برخی از دانه‌های روغنی که در ایران در شرایط دیم کشت میشوند عبارتند از:
- گلرنگ
- کاملینا
- کلزا
علوفه در تولیدات دیم
علوفه، گیاهانی هستند که برای خوراک دام و طیور کشت میشوند. علوفه می‌تواند خشک یا تازه باشد. علوفه خشک شامل یونجه، شبدر، جو، ذرت و غیره است. علوفه تازه شامل چمن، گندم، جو و غیره است. علوفه در تولیدات دیم اهمیت زیادی دارد چون:
- باعث کاهش وابستگی به واردات علوفه می‌شود که سالانه هزینه بالایی برای کشور دارد.
- باعث افزایش تولید محصولات دامی و لبنیات می‌شود که برای تامین امنیت غذایی در کشور ضروری است.
- باعث بهبود حاصلخیزی خاک، تنوع در تولید و کاهش بروز بیماریها و آفات می‌شود.
- باعث افزایش درآمد، رفاه و توسعه پایدار کشاورزان دیم‌کار می‌شود.
برخی از علوفه‌های دیم که در ایران کشت میشوند عبارتند از:
- جو
- گندم
- شبدر
- چمن
حبوبات در تولیدات دیم
حبوبات، گیاهانی هستند که دانه‌های آن‌ها پروتئین زیادی دارند. حبوبات می‌توانند به عنوان خوراک انسان، دام و طیور مورد استفاده قرار بگیرند. بعضی از حبوبات همچنین می‌توانند نیتروژن را در خاک ذخیره کنند و به حاصلخیزی خاک کمک کنند. حبوبات در تولیدات دیم اهمیت زیادی دارند چون:
- باعث کاهش وابستگی به واردات پروتئین میشوند که سالانه هزینه بالایی برای کشور دارد.
- باعث افزایش تولید محصولات غذایی و تامین امنیت غذایی در کشور میشوند.
- باعث بهبود تناوب زراعی، تنوع در تولید و کاهش بروز بیماریها و آفات میشوند.
- باعث افزایش درآمد، رفاه و توسعه پایدار کشاورزان دیم‌کار میشوند.
برخی از حبوبات دیم که در ایران کشت میشوند عبارتند از:
- نخود
- عدس
- لوبيا
گیاهان دارویی در تولیدات دیم
گیاهان دارویی، گیاهانی هستند که مواد موثره آن‌ها برای درمان بیماریها و صنایع غذایی و بهداشتی مورد استفاده قرار می‌گیرند. گیاهان دارویی در تولیدات دیم اهمیت زیادی دارند چون:
- باعث کاهش وابستگی به واردات گیاهان دارویی و مواد موثره آن ها میشوند که سالانه هزینه بالایی برای کشور دارد.
- باعث افزایش تولید محصولات با کیفیت و سلامت بالا میشوند که برای تامین نیازهای درمانی و بهداشتی در کشور ضروری است.
- باعث بهبود تناوب زراعی، تنوع در تولید و کاهش بروز بیماریها و آفات میشوند.
- باعث افزایش درآمد، رفاه و توسعه پایدار کشاورزان دیم کار میشوند.
برخی از گیاهان دارویی دیم که در ایران کشت میشوند عبارتند از:
- مريم گلي
- رزماري
- آويشن
برگزاری جلسات آموزش کارشناسان در حوضه دیم زار های کشور
بازدید ازطرح جهش تولید
جلسات برگزار شده در خصوص طرح جهش تولید
معرفی سامانه دیم زار
سامانه دیمزار یک سامانه هوشمند و نوآورانه است که به کشاورزان کمک می کند تا از خدمات و تسهیلات وزارت جهاد کشاورزی بهره مند شوند. این سامانه با استفاده از فناوری های پیشرفته، امکان ارتباط مستقیم کشاورزان با بیمه، تولید کنندگان بذر و کود، بانک ها و سایر نهادهای مرتبط را فراهم می کند. سامانه دیمزار با هدف افزایش تولید محصولات زراعی و کشاورزی، بهبود کیفیت محصولات، کاهش هزینه های تولید و افزایش درآمد کشاورزان طراحی شده است. سامانه دیمزار از طریق وب سایت [deymzar.ir] و اپلیکیشن موبایل قابل دسترسی است. برخی از خدمات و تسهیلاتی که سامانه دیمزار به کشاورزان ارائه می دهد عبارتند از:
- یارانه بیمه دیم: این یارانه به کشاورزانی که در طرح جهش تولید دیمزار شرکت می کنند، پرداخت می شود. این یارانه برابر با 50 درصد حق بیمه دیم است که توسط وزارت جهاد کشاورزی تامین می شود. کشاورزان می توانند با ثبت نام در سامانه دیمزار، از این یارانه استفاده کنند و حق بیمه خود را به صورت آنلاین پرداخت کنند. همچنین سامانه دیمزار امکان پیگیری وضعیت بیمه و دریافت غرامت را نیز فراهم می کند .
- یارانه خرید کود و بذر: این یارانه به کشاورزانی که در طرح جهش تولید دیمزار شرکت می کنند، پرداخت می شود. این یارانه برابر با 30 درصد قیمت کود و بذر است که توسط وزارت جهاد کشاورزی تامین می شود. کشاورزان می توانند با ثبت نام در سامانه دیمزار، از این یارانه استفاده کنند و کود و بذر مورد نیاز خود را از تولید کنندگان معتبر خریداری کنند. همچنین سامانه دیمزار امکان مشاوره در خصوص انتخاب کود و بذر مناسب را نیز ارائه می دهد .
- تسهیلات قرض الحسنه خرید ماشین آلات: این تسهیلات به کشاورزانی که در طرح جهش تولید دیمزار شرکت می کنند، ارائه می شود. این تسهیلات برابر با 80 درصد قیمت ماشین آلات کشاورزی است که توسط بانک های همکار تامین می شود. کشاورزان می توانند با ثبت نام در سامانه دیمزار، از این تسهیلات استفاده کنند و ماشین آلات مورد نیاز خود را از فروشندگان معتبر تهیه کنند. همچنین سامانه دیمزار امکان مشاوره در خصوص انتخاب ماشین آلات مناسب را نیز ارائه می دهد .
همچنین ناظر و کارفرما این طرح شرکت توسعه گری پردیس می باشد و طراحی، پشتیبانی و توسعه سامانه دیمزار را بر عهده شرکت تلاشگران سرو پایدار(سروبان) میباشد.
برای ورود به سامانه دیم زار کلیک کنید